३० अर्बको गौतमबुद्ध विमानस्थलमा अनपेक्षित सन्नाटा

१८ भदौ, भैरहवा । त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको एयर ट्राफिकका कारण बिहीबार विहान ९ बजे उड्नुपर्ने यति एयरलाइन्सको विमान आधा घण्टा ढिला साढे नौ बजे गन्तव्यतर्फ जान पायो । अवतरण हुँदा भैरहवाको गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भने सुनसान थियो ।

२ जेठ २०७९ बाट सञ्चालनमा आएको गौतमबुद्ध विमानस्थलमा हप्तामा जम्मा ३ वटा अन्तर्राष्ट्रिय उडान हुन्छ, त्यो पनि कुवेतबाट आउने जजिरा एयरको मात्र । शनिबार, सोमबार र बुधबार विहान जजिरा एयरको विमान यात्रु लिएर आउँछ र एकाध घण्टामा यात्रु भरेर फर्किन्छ ।

यो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको साख त्यही जजिराका साप्ताहिक ३ उडानले थेगेको छ । त्यसबाहेकको बेला विमानस्थल सुस्ताउँछ । जमिनको मुआब्जासहित ३० अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी लागतको यो विमानस्थलको अन्तर्राष्ट्रिय टर्मिनलभित्र र अगाडि पार्किङ क्षेत्रमा कमिला दौडने गरेको भैरहवाका व्यवसायीहरु बताउँछन् ।

सिद्धार्थनगर उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष भीष्म न्यौपाने विमानस्थल सञ्चालन भएपनि त्यहाँ पुग्दा खिन्न लाग्ने गरेको बताउँछन् । ‘ यो विमानस्थलको माग २०३७ सालदेखिकै हो । यहाँ सम्भावना नभएर होइन, सरकारले गर्नुपर्ने काम नगर्दा सुनसान जस्तो भएको हो,’ उनी भन्छन्, ‘सरकारको पहल बढीभन्दा बढी विमान आउने र समग्र भैरहवा–लुम्बिनी क्षेत्र गुल्जार बनाउनेमा हुनुपर्छ ।’

अहिले चाहिँ टर्मिनलको अग्रभागमा कर्मचारीका फाटफुट साइकल, मोटरसाइकल, केही मोटर र सुरक्षाकर्मी मात्र देखिन्छन् । सुरक्षाकर्मीहरु आगमन र प्रस्थान कक्ष रहेको टर्मिनल भवनको ढोका खुलै राखेर बस्छन् । भित्रअध्यागमन, कार्गो, भन्सार, ग्राउन्ड ह्यान्डलिङका कर्मचारीहरु हाई काढेर ड्युटी समय बिताउँछन् ।

विमानस्थलमा उड्ययन प्राधिकरण करिब १५० कर्मचारी, १६० सैनिक, १८० प्रहरी र राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागका अधिकारीहरु खटिएका छन् । विमानस्थलमा लागूऔषध नियन्त्रण ब्युरो, प्रहरीको कुकुर शाखा, हुलाक, बैंक, क्वारेन्टाइन लगायत २१ वटा सरकारी र सार्वजनिक संस्थानका कार्यालय छन् । विमानस्थल २४ घण्टा खुला राखिएकाले कतिपय कर्मचारी ‘ओभरटाइम ड्युटी’ गर्छन् । आन्तरिक विमान सेवातर्फ कार्यरत नागरिक उड्ययन प्राधिकरणका कर्मचारीले भने अरुभन्दा बढी खट्नु परेको छ ।

तर विमानस्थल व्यवस्थापन र सञ्चालनमा परिचालित पुरै जनशक्तिले कामै पाएका छैनन् । जिरा बाहेकको उडान नथपिदा गौतबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल शून्यप्रायः छ । विमानस्थल कार्यालय प्रमुख गोबिन्द दाहाल दैनिक ४० वटा अन्तर्राष्ट्रिय उडान संचालन गर्ने क्षमता रहेको बताउँछन् । ४०को साटो सातामा ३ उडान हुँदा पनि त्यति नै स्रोतसाधन र जनशक्ति चाहिने उनले बताए ।

पर्याप्त अन्तर्राष्ट्रिय उडान नभएपछि यो विमानस्थलमा ‘बेस तालिम’ सुरु भएको छ । गत हप्ता हिमालय एयरलाइन्सले आफ्ना पाइलट र कोपाइलटहरुलाई यहाँ उडान–अवतरणको ‘बेस तालिम’ संचालन गर्यो ।

पहिला यस्तो तालिम गराउन नेपाली एयरलाइन्सहरु भारतका विमानस्थल जानुपर्थ्यो । विमानस्थल कार्यालय प्रमुख दाहालका अनुसार, कुनै कारणले काठमाडौं विमानस्थलमा अवतरण हुन नसकेका विमानका लागि भैरहवा विमानस्थललाई २४ घण्टा खुला राख्ने गरिएको छ । ‘यसले गर्दा यहा विमानहरु आउँदा र नआउँदा लाग्ने खर्च उस्तै हुन पुगेको हो’, भैरहवा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल कार्यालय प्रमुख दाहालले भने, ‘उडान थपिए यही खर्च र व्यवस्थापनमा धेरैसेवा दिन सकिन्थ्यो ।’

जजिरा एयरले दैनिक र विज एयरले हप्ताको तीन उडान गर्ने प्रक्रिया अघि बढाएको जानकारी दिँदै उनले भने, ‘अरु १५–२० वटा विमान कम्पनीले जानकारी लिनुभएको छ । उनीहरुलाई पनि स्वागत गर्न आतुर छौं ।’

गत २ जेठमा जजिराले सेवा थालेयता ११ हजार ४६५ यात्रुले यो विमानस्थलबाट सेवा लिएका छन् । त्यस्तै, १ हजार ३५६ केजी कार्गो पनि जजिराले लगेको छ ।साढे ३ महिनादेखि सञ्चालनमा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलका लागि यो त्यति सुखद् तथ्यांक भने होइन ।

कमजोर बजारीकरण

गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको शून्यताबाट न विमानस्थल प्रशासन खुसी छ न त स्थानीय व्यवसायी । नेपाल नागरिक उड्ययन प्राधिकरणले भने यो विमानस्थलको बजारीकरणमा खासै पहल लिएको छैन । काठमाडौंमा उडान थपिरहेका वायुसेवा कम्पनीहरु उपलब्ध छुट सुविधाहरु पर्याप्त नभएको तर्क गरेर भैरहवालाई गन्तव्य मान्न तयार भएका छैनन् ।

यसले नयाँ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल घाटामा सञ्चालन भइरहेको छ । विमानस्थलले अहिले ल्यान्डिङ, पार्किङ र नेभिगेसन शुल्कमा शतप्रतिशत छुट दिएको छ । विमान कम्पनीले यस्तो छुटबाट एक उडानमा करिब एक लाख रुपैयाँ सहुलियत पाउँछन् ।

गौतमवुद्ध विमानस्थलमा ग्राउन्ड ह्यान्डलिङ गरिरहेको नेपाल एयरलाइन्सले सेवा शुल्कमा ५० प्रतिशत छुट दिएको छ । यसबाट विमान कम्पनीहरुले प्रतिउडान करिब डेढ लाख बचाउँछन् । यस्ता छुटले अरु कम्पनीहरुलाई पनि लुम्बिनीमा आकर्षित गर्ने सम्भावना रहेको विमानस्थलका प्रवक्ता सुवास झा बताउँछन् । भन्छन्, ‘जजिराको उडान वृद्धिले पनि राम्रो वातावरण बनाउन सघाउने अपेक्षा छ ।’

हप्ताको ३ उडानले आर्थिक भार बढिरहेको नागरिक उड्यन प्राधिकरणका अधिकारीहरु बताउँछन् । ‘अर्बौं खर्च भइसकेको भैरहवा विमानस्थललाई पहिला आफ्नो खुट्टामा उभिन सक्ने बनाउनुपर्नेमा अर्को टर्मिनल भवनको ठेक्का लगाउने चलखेल सुरु भइसक्यो’, एक अधिकारी भन्छन् ।

हालको टर्मिनल भवन धेरै यात्रुलाई एकैपटक सेवा दिन साँघुरो भएको निष्कर्ष निकालेर प्राधिकरणले नयाँ टर्मिनल भवन बनाउने तयारी गरिरहेको छ । विमानस्थल प्रमुख दाहाल एकैपटक यात्रु लाइनमा बस्दा हालको टर्मिन भवनको लाइन बाहिरसम्म पुग्ने अवस्था रहेको बताउँछन् । ‘अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डअनुसार एरोब्रिज सहितको टर्मिनल भवन चाहिन्छ,’ उनले भने ।

व्यवसायीहरु भने अहिले मुख्यतः विमानस्थको बजारीकरणमै जोड दिनपर्ने बताउँछन् । सिद्धार्थनगर उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष न्यौनाने यहाँबाट अन्तर्राष्ट्रिय उडानका लागि नेपाली वायुसेवा कम्पनीहरुलाई नै प्रोत्साहित नगरिएको बताउँछन् ।

संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय र प्राधिकरण नेतृत्वले गौतमवुद्ध विमानस्थलबाट अन्तर्राष्ट्रिय उडान गराउन पर्याप्त पहल र प्रयास नगरेको उनको गुनासो छ । ‘राष्ट्रिय ध्वजाबाहक नेपाल वायुसेवा निगमले नै नदेखेपछि विदेशी एयरलाइन्सहरुले कसरी भैरहवालाई बजारका रुपमा देख्लान् ?’ उनले भने, ‘हिमालय एयरलाइन्सलाई पनि यहाँबाट एउटा गन्तब्यमा उडान गराउन पहल गर्नुपर्ने होइन र ?’

उद्योगी–व्यावसायीले लगानी गरेपछि दिलोज्यान दिएर आफ्नो उत्पादनको बजारीकरणगर्ने उदाहरण दिंदै न्यौपानेले भने, ‘लुम्बिनी नजिकै सरकारले विकास गरेको यती महत्वपूर्ण पूर्वाधारको बजारीकरण भयो भने कति यात्रु लिएर विमानहरु आउलान् ? त्यो हेरेर अघि बढ्नुपर्यो नि ।’

आएनन् पर्यटक

सरकारले भैरहवामा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनाउनुको मुख्य कारण हो, बुद्धको जन्मस्थलमा विश्वभरबाट आउने सम्भावित पर्यटक । तर अहिलेसम्म विमानबाट लुम्बिनीलाई लक्षित गरेर भैरहवा उत्रने विदेशी नगण्य छन् ।

विमानस्थल कार्यालयका प्रमुख दाहालका अनुसार ९५ प्रतिशत यात्रु वैदेशिक रोजगारीका लागि जाने र आउने छन् । वैदेशिक रोजगारीमा कुवेत जाने–आउने प्रदेश १, मधेश प्रदेश र लुम्विनी प्रदेशका नेपाली यात्रुहरुले भैरहवा रोजिरहेको उनले बताए । उनका अनुसार, काठमाडौं–कुवेतभन्दा भैरहवा–कुवेत रुटमा हरेक यात्रुलाई ८ हजार रुपैंयासम्म सस्तो टिकट मिलिरहेको छ । ‘अहिलेसम्म पर्यटक आगमन नगण्य रह्यो । यहाँका नागरिक, पर्यटन व्यवसायी, पर्यटन बोर्ड, मन्त्रालयसबै सरोकारवालाको चासो यहाँबाट युरोपसम्म उडान गराउनुपर्छ भन्ने छ,’ दाहाल भन्छन्, ‘अबको एक वर्षभित्रदैनिक ८–१० उडान हुन्छ भन्ने आशाछ ।’